آذربايجان غربي الگوي ملي محله‌محوري براي توسعه پايدار ايران قوي

به گزارش آراز آذربايجان،دولت چهاردهم نيز با شعار ايران قوي با مردم قوي و با تأسيس شوراهاي تحول محلات به رياست معاون اول رئيس‌جمهور، براي نخستين بار محله‌محوري را به‌عنوان يکي از پنج سياست محوري خود اعلام کرد.
در اين ميان، استان آذربايجان غربي به دليل ترکيب جمعيتي پيچيده (اقوام ترک‌، کردزبان، آشوري، ارمني)، هم‌مرزي با سه کشور، و بحران‌هاي بزرگ زيست‌محيطي به آزمايشگاه واقعي اين سياست تبديل شده است. اگر محله‌محوري در اين استان چندقومي و حساس موفق شود، الگويي ملي و قابل تعميم به کل ايران خواهد شد.
محله‌محوري يعني باور به اين اصل بنيادين که کوچک‌ترين واحد مؤثر تصميم‌گيري، تشخيص نياز و اجراي پروژه، محله است. محله در اين نگاه، صرفاً يک پهنه جغرافيايي نيست؛ بلکه يک جامعه زيستي است که داراي حافظه جمعي، هويت مشترک، شبکه روابط خويشاوندي، پيوندهاي ديني و اقتصادي محلي است. بنابراين، هيچ نهادي بهتر از خود مردم محله نمي‌تواند مسائل را تشخيص دهد، اولويت‌بندي کند و حل کند.اين رويکرد در نقطه مقابل تمرکزگرايي افراطي قرار دارد که طي چهار دهه گذشته، بيش از 75 درصد بودجه عمراني کشور را در تهران و مراکز استان‌ها متمرکز کرد و نتيجه‌اش شد؛ حاشيه‌نشيني 21 ميليون نفري، خالي شدن 65 هزار روستا و عوارض ناشي از اعتماد ملي که سرمايه اجتماعي را نشانه رفت . محله‌محوري در ايران ريشه در اصل 100 قانون اساسي (تشکيل شوراهاي اسلامي شهر و روستا)، ماده 68 قانون تشکيلات، وظايف و انتخابات شوراهاي اسلامي کشور، و بند 11 سياست‌هاي کلي نظام اداري (ابلاغي 1399) دارد. هسته‌هاي عملياتي آن نيز مسجد، پايگاه مقاومت بسيج، هيئت امناي محله و شوراياري‌ها هستند که مي‌توانند با بازطراحي نهادي به شوراي تحول محله تبديل شوند.
براي درک اهميت موضوع اول به تجربيات جهاني در کشورهاي توسعه يافته به عنوان الگوهاي موفق جهاني در حکمراني محله‌محور خواهيم پرداخت
انگلستان شوراهاي پريش
بيش از 10200 شورا با ميانگين جمعيت 3500 نفرو هر شورا بودجه مستقل، حق وضع ماليات محلي و اختيار در 84 حوزه از جمله روشنايي، پارک، قبرستان و حمل‌ونقل محلي دارد. گزارش دفتر آمار ملي بريتانيا نشان مي‌دهد مناطقي که شوراهاي فعال دارند، نرخ جرم 28 درصد کمتر، حس تعلق محلي 34 درصد بالاتر و مشارکت در انتخابات محلي 22 درصد بيشتر است.
آلمان شوراهاي محلي و شهرداري‌هاي کوچک
آلمان 10790 شهرداري مستقل دارد که کوچک‌ترين آن‌ها فقط 30 نفر جمعيت دارد. به‌طور ميانگين 25 درصد کل بودجه عمومي کشور مستقيماً به اين سطح پرداخت مي‌شود. گزارش مؤسسه فدرال تحقيقات ساختماني، شهرسازي و توسعه فضايي آلمان نشان مي‌دهد اين ساختار باعث شده آلمان کم‌ترين نابرابري منطقه‌اي در ميان کشورهاي را داشته باشد
سوئد کمون‌ها 290 کمون با بودجه کاملاً مستقل که 68 درصد خدمات عمومي (آموزش ابتدايي، مراقبت سالمندان، جمع‌آوري زباله، آتش‌نشاني) را اجرا مي‌کنند. گزارش نشان مي‌دهد سوئد بالاترين سطح اعتماد به حکومت محلي در جهان (86درصد) و پايين‌ترين نرخ قتل عمد در اروپا (0/7 در 100 هزار نفر) را دارد.
ترکيه نظام مختاري
82000 مختار در سراسر کشور که از سال 2005 بودجه مستقل دريافت مي‌کنند و با شهرداري‌ها هماهنگ‌اند. گزارش مرکز مطالعات استراتژيک رياست‌جمهوري ترکيه نشان مي‌دهد پس از تقويت اختيارات مختارها، تنش‌هاي قومي در جنوب شرق ترکيه 43 درصد کاهش يافت و نرخ مشارکت در انتخابات محلي به 84 درصد رسيد.
نروژ شهرداري‌هاي محلي 356 شهرداري که 65 درصد خدمات عمومي را اجرا مي‌کنند. نروژ از سال 1990 تا 2023 رتبه اول شاخص توسعه انساني جهان را حفظ کرده و نرخ جرم در آن 31 در 100 هزار نفر (يک‌دهم ميانگين جهاني) است.
فرصت‌ها و چالش‌هاي محله‌محوري در آذربايجان غربي
سرمايه اجتماعي در آذربايجان غربي (72 از 100 پژوهش دانشگاه اروميه، 1402) بالاتر از ميانگين کشوري (58) است. تنوع قومي مثبت: در 68 درصد محلات شهر اروميه، ترک و کرد در يک محله زندگي مي‌کنند (سرشماري 1395)
در مورد احياء بحران درياچه اروميه تجربه موفق 14 محله حاشيه‌اي اروميه در سال 1402–1403 نشان داد وقتي مديريت چاه‌هاي کشاورزي به شوراي محله واگذار شد، برداشت غيرمجاز آب 41 درصد کاهش يافت (گزارش ستاد احياي درياچه اروميه، مهر 1403)
چالش هاي اجراي محله محوري در استان آذربايجان غربي
شوراهاي اسلامي شهر و روستا در آذربايجان غربي کمتر از2/8 درصد بودجه عمراني استان را دريافت مي‌کنند. 11 دستگاه مختلف (فرمانداري، شهرداري، شوراي شهر، بخشداري، آب منطقه‌اي، جهاد کشاورزي و…) در يک محله دخالت مي‌کنند. نرخ آپارتمان‌نشيني در اروميه به 68 درصد رسيده و ميانگين مدت سکونت در يک محله به4/7 سال کاهش يافته (مرکز آمار ايران، 1402
در استان آذربايجان غربي از مهر 1402 طرح هر هفته يک محله توسط مسئولين قواي سه گانه آغاز شده است . تا آذر 1404 بيش از 680 بازديد ميداني انجام شده و 24300 مسئله محلي در همان محله حل شده است.تجربه موفق محله اسلام‌آباد اروميه با مشارکت 42 جوان بسيجي و استفاده از سنسورهاي هوشمند ، مصرف آب کشاورزي 39 درصد و برداشت غيرمجاز 57 درصد کاهش يافت (پروژه مشترک دانشگاه اروميه و ستاد احياي درياچه، 1403).
محله داش‌خانه مهاباد: شوراي 15 نفره تشکيل شد و براي اولين بار پروژه آسفالت و روشنايي بدون هيچ تنش قومي اجرا شد.
پيشنهادات راهبردي عملياتي
تخصيص حداقل 10 درصد بودجه عمراني هر شهرستان مستقيماً به حساب شوراي تحول محله (قابل مقايسه با 25 درصد در آلمان).
اصلاح قانون شوراها تا سال 1405 براي اعطاي اختيار واقعي در حوزه‌هاي: استخدام نگهبان محله، مديريت پسماند، روشنايي، آب شرب محلي، و صدور پروانه ساختماني کوچک.
راه‌اندازي سامانه ملي محله‌يار تا پايان 1405 براي گزارش مردمي، نظارت هوشمند بر آب، پسماند و امنيت.
آموزش سالانه حداقل 10000 نفر از اعضاي شوراهاي تحول محله در قالب دانشگاه علمي کاربردي.محله‌محوري نه يک گزينه، بلکه يک ضرورت تمدني است. وقتي در نروژ 356 شهرداري، در آلمان 10 هزار شهرداري کوچک، و در ترکيه 82 هزار مختار مي‌توانند کشور را اداره کنند، چرا در ايران با 1300 شهر و 65 هزار روستا نتوانيم قدرت را به مردم محله بسپاريم؟آذربايجان غربي امروز در خط مقدم اين تحول بزرگ قرار دارد. اگر اين استان با تنوع قومي، هم‌مرزي حساس و بحران درياچه اروميه بتواند با محله‌محوري موفق شود، ديگر هيچ بهانه‌اي براي ادامه تمرکزگرايي در ايران باقي نمي‌ماند.زمان آن است که بودجه واقعي، اختيار واقعي و اعتماد واقعي به مردم محله داده شود. انقلاب اسلامي در گام دوم، از کوچه و مسجد و محله آغاز خواهد شد اين نسخه بقاي ايران در قرن معاصر و آتيه پيچيده در مسائل اجتماعي است.